De bekende Nederlandse romanschrijfster Hella S. Haasse begint haar moderne werk De Meester van de Neerdaling (1973) met de volgende intro:
‘Satan héét maar niet de overste dezer wereld, hij ís het inderdaad. Hij regeert deze wereld. Men zal een vijand niet overwinnen als men tracht voorbij te zien hoe gevaarlijk hij is’. Het eerste deel van de roman heet dan ook ‘De duvel en zijn moer’ en het werk is gekenschetst als een spannend spel van waarheid en verbeelding. Vooral spannend wordt het als ‘uitkomt’ hoe een bestaande hiërarchische verhouding de energie van (jonge) jongens gebruikt/misbruikt voor eigen ‘geestelijke’ doelen. Het is aan de lezer ter beoordeling of dit inderdaad waarachtige geestelijke doelen zijn.
Sinds het uitkomen van het beroemde boek van Marylin Ferguson The Aquarius Conspiracy bijna veertig jaar geleden zijn de basiswaarden van van het astrologische luchtteken Waterman onder invloed van een agressieve economische cultuur ‘verwaterd’ oftewel: van de flower-powerimpuls – voorzover deze impuls niet gecommercialiseerd kon worden – is vrijwel niets terecht gekomen. Deze waarden zijn in de wereld hard op weg in hun tegendeel te verkeren. Fergusons oogmerk om een bijdrage te leveren aan ‘persoonlijke en maatschappelijke transformatie in de jaren tachtig’ heeft in ieder geval in dat crisisdecennium schipbreuk geleden voor wat betreft de sociale transformatie. De jaren tachtig vormen juist het begin van veel sterkere marktwerking, naar het neoliberale model van Reagan en Thatcher, dat allerminst Aquarius-elementen laat zien. Maatschappelijk was daarmee ‘the dawning of the Age of Aquarius’ verduisterd en verdampt.
Tegelijkertijd met het verwateren van de idealistische watermanwaarden is het denken in termen van samenzweringen, van de theorie van ‘conspiracy’ óók verwaterd, vooral cultureel-sociaal-filosofisch: Het is not done om in samenzweringen te ‘geloven’; men beschouwt het als een teken van onvolwassenheid als je de werkelijkheid nog ziet in het perspectief van een samenzwering die overal om je heen toeneemt. Onvolwassen, omdat het een hang laat zien naar een eenvoudige verklaring van die werkelijkheid. Vaak vanuit angst; vanuit een zwart-wit denken ten opzichte van de krachten en machten die je in je werkelijkheid ervaart. ‘Kinderlijk’, zegt men dan, of ‘Was het maar zo simpel’.
Ook de complexiteit van de processen die spelen op het wereldtoneel speelt een rol. Wie die een beetje kent, zet bij voorbaat een vraagteken bij simpele samenzweerderige theorieën die belasterend zijn of beledigend voor sommige bevolkingsgroepen, klassen en inkomenscategorieën.
Een andere belangrijke reden is dat de voedingsstof voor samenzweringstheorieën bij uitstek, de tweedeling van de koude oorlog, sinds 1989 is komen te vervallen.
